Vorige week beluisterde ik de podcastserie ‘De jongen zonder gisteren’ uit 2024, over Jur Deitmers, die als 21-jarige aan Harvard studeert en na een hersenontsteking wakker wordt zonder geheugen. Hij ontwaakt in een vreemde wereld. Weet zijn naam niet meer, weet niet wie zijn moeder is, iedereen is een vreemde. Het enige wat hij nog kan, is praten en pianospelen. Verder is 21 jaar leven uitgewist. Met vallen en opstaan begint hij opnieuw met leven.
Dat leven blijkt voor hem puur geluk. Hij kijkt met zijn gewiste geheugen op een eigen authentieke manier naar de wereld. Hij heeft geen herinneringen die hem belemmeren en hij zit niet vast in aangeleerde patronen en regels.
Ergens in de serie wordt Jur gevraagd wat de kracht van vergeten is. Zijn antwoord is, geparafraseerd: ‘Nou heel veel dingen zijn je maar aangeleerd. Als je die gewoon vergeet dan is er veel meer vrijheid. Ik denk dat je in je jeugd heel erg gevormd wordt door dingen die je bewust en maar vooral ook onbewust worden aangeleerd…..Het voordeel van mijn wedergeboorte is dat ik al bewust ben. Ik kan kiezen wat ik wil leren en onthouden.’
Wat kunnen we hiervan leren?
Ieder van ons is opgegroeid met bepaalde regels. Regels die je mee hebt gekregen omdat het in je ouderlijk huis zo werkte, in het dorp waar je woonde of de school waar je naartoe ging. Als kind weet je niet beter. Zo is het gewoon. En ook nu we volwassen zijn laten we ons vaak nog leiden door deze regels, zonder dat we ons hiervan bewust zijn. Deze ongeschreven regels vormen de basis van ons handelen zonder er echt bij stil te staan.
Er schuilt echter ook een gevaar in het klakkeloos hanteren van deze ongeschreven regels. Ze beperken ons gezichtsveld en mogelijke interpretaties van een situatie, ze kunnen ons voorbarige conclusies laten trekken. Of nog erger: ze kunnen onze oude interpretaties versterken of zelfs werkelijkheid laten worden.
Door onze ongeschreven regels niet te kennen, beperken we onszelf in onze vrijheid!
Een voorbeeld
In mijn praktijk help ik regelmatig mensen zich bewust te worden van een ongeschreven regel die hen ervan weerhoudt hun eigen, vrije keuzes te maken.
Zo groeide Jolanda op in een gezin waarin haar beide ouders hard werkten. Vanaf haar twaalfde was ze in de zomervakantie overdag alleen thuis met haar broertje en verantwoordelijk voor de zorg voor hem. Van haar ouders kreeg ze niet alleen het voorbeeld van hard werken mee, maar ook dat je al jong verantwoordelijkheid kunt dragen en dingen zelfstandig kunt doen. Voor Jolanda was deze tijd vormend. Zelf kijkt ze terug op een tijd waarin ze veel vertrouwen van haar ouders heeft gekregen, ze is hen hier dankbaar voor. Ze was zich echter niet bewust van het feit dat ze zichzelf de ongeschreven regel heeft opgelegd dat als er een beroep op haar wordt gedaan zij altijd verantwoordelijk is en het tot een goed einde moet brengen. Deze ongeschreven regel zorgde ervoor dat het niet in haar opkwam om zich af te vragen of iets wel altijd haar verantwoordelijkheid is. Ook bedacht ze niet dat ze anderen om hulp kan vragen. Zo stapelde het werk zich op en liep ze langzaam vast.
Nu lijkt het voor ieder ander misschien logisch hoe te handelen in Jolanda’s situatie, maar voor Jolanda was het echt een eye-opener, om te ontdekken dat er nog andere keuzemogelijkheden waren dan de haar bekende. Het echte werk kon toen beginnen: steeds weer herkennen dat ze de neiging had haar ongeschreven regel toe te passen en deze neiging te weerstaan. Zo kon ze gaandeweg nieuwe stappen zetten op de weg van het vergroten van haar keuzemogelijkheden en experimenteren met andere stappen. Met Jolanda gaat het inmiddels een stuk beter. Ze gaat haar eigen weg en is zich terdege bewust dat dit niet zonder vallen en opstaan zal verlopen. Ze mag van zichzelf volop blijven experimenteren met het maken van nieuwe, nog wat onwennige keuzes. En misschien zal ze haar ongeschreven regel uiteindelijk vergeten.
Ieder mens heeft zijn eigen ongeschreven regels, maar er zijn er ook veel die min of meer vast liggen in een cultuur. Een paar voorbeelden die in onze samenleving wijdverbreid zijn:
Van hard werken is nog nooit iemand doodgegaan.
Je moet je problemen zelf oplossen.
Om hulp vragen maakt je kwetsbaar.
Als er een beroep op je wordt gedaan dan mag je dat niet weigeren.
Als je jezelf voorop zet ben je egoïstisch.
Als je toegeeft aan je pijn ben je zwak.
Met welke ongeschreven regels beperk jij je eigen vrijheid?
Dit is waarschijnlijk een paradoxale vraag want je kent ze juist niet omdat ze voor jou nou net zo vanzelfsprekend zijn. Om daar zicht op te krijgen heb je wellicht een verrassende vraag of open blik van een ander nodig. Iemand die je een ander perspectief kan bieden. Iemand zoals ik.
Je bent daarom van harte uitgenodigd voor een kennismaking. Uiteraard geheel vrijblijvend, omdat ik weet hoe spannend het is zo’n stap te wagen.
